به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب «معاد استدلالی» اثری از مرکز تحقیقات اسلامی است که در 15 بخش به موضوع معاد پرداخته که در شماره های گوناگون تقدیم حضور شما علاقمندان می گردد.

* حشر انسان با چهره حقيقى

از مـنـابـع و مـتـون اسـلامى برمى آيد كه در روز قيامت انسانها با چهره حقيقى و حقيقت باطنيشان مـحـشـور مـى شـونـد، بـه ايـن مـعـنـا كـه سـرشـت بـاطـنـى و سـيـرت حـقـيـقـى هـر كـس بـا اعمال و اعتقادات او شكل مى گيرد.

اگـر شـخـصـى داراى عـقـايـد بـاطـل و اعـمال و رفتار زشت و ناپسند باشد در زمره ((مجرمان)) محسوب و حشر خاصى متناسب با چهره باطنى اش دارد.

امـا گـر شـخـص از اهـل ايـمـان و داراى اعـتـقـادات درسـت و اعـمـال پـسـنـديـده و نـيـكـو باشد جزو گروه ((پرهيزكاران)) بشمار مى رود، و از حشر ممتازى برخوردار مى گردد.

در اينجا به برخى از آيات و رواياتى كه در رابطه با حشر مجرمان و پرهيزكاران وارد شده است ، مى پردازيم .

* كيفيت حشر مجرمان در قرآن

در مورد كيفيت حشر مجرمان چند دسته آيات وجود دارد، كه هر كدام بخشى از وقايع تلخ و صحنه هاى وحشتناك آن را بازگو مى كنند.

دسته اوّل آياتى است كه در آنها كلمه حشر بكار رفته است ، و برخى از آن آيات عبارتند از:

((يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقينَ اِلىَ الرَّحْمنِ وَفْداًَ وَ نَسُوقُ الُْمجْرِمينَ اِلى جَهَنَّمَ وِرْداً))

در آن روز كه پرهيزكاران را دسته جمعى بسوى خداوند رحمان (و پاداشهاى او) محشور مى كنيم ، و مـجـرمـان را (هـمـچـون شـتـران تشنه كه به سوى آبگاه رانده مى شوند) به سوى جهنم مى رانيم .

((وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمْياً وَ بُكْماً وَ صُمّاً مَاْويهُمْ جَهَنَّمُ))

و روز قـيامت ، آنها را بر صورتهايشان محشور مى كنيم ، در حالى كه نابينا و گنگ و كرند، و جايگاهشان دوزخ است.

((يَوْمَ يُنْفَخُ فِى الصُّورِ وَ نَحْشُرُ الُْمجْرِمينَ يَوْمَئِذٍ زُرْقاً))

روزى كه در ((صور)) دميده مى شود؛ و مجرمان را با بدنهاى كبود، در آن روز جمع ميكنيم .

دسـتـه ديـگـر آياتى است كه در آنها مساءله حشر مجرمان در صحراى قيامت بدون ذكر كلمه حشر آمـده اسـت ، كـه ايـن گـونه آيات خود به چند دسته تقسيم مى شوند و هر يك از زاويه اى خاص به حشر مجرمان و چگونگى آن پرداخته است .

برخى از اين آيات عبارتند از:

((يـَوْمَ يـَخـْرُجُونَ مِنَ الاَْجْداثِ سِراعاً كَاَنَّهُمْ اِلى نُصُبٍ يُوفِضُونََ خاشِعَةً اَبْصارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ذلِكَ الْيَوْمُ الَّذى كانُوا يُوعَدُونَ))

هـمـان روز كـه از قـبرها بسرعت خارج مى شوند، گويى به سوى علامتهايى مى دوند در حالى كه چشمهايشان از شرم و وحشت به زير افتاده و پرده اى از ذلت و خوارى آنها را پوشانده است ! اين همان روزى است كه به آنها وعده داده مى شد!

((يُعْرَفُ الُْمجْرِمُونَ بِسيماهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصى وَ الاَْقْدامِ))

مـجـرمـان از چـهـره هـايـشان شناخته مى شوند؛ و آنگاه آنها را از موهاى پيش سر، و پاهايشان مى گيرند (و به دوزخ مى افكنند)!

(( ... وَ كـانَ يـَوْمـاً عـَلَى الْكـافـِريـنَ عـَسيراًَ وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظّالِمُ عَلى يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبيلاً))

و آن روز، روز سـخـتـى بـراى كافران خواهد بود! و روزى ( را به خاطر آور كه ) ستمكار دست خـود را (از شـدت حـسـرت ) بـه دنـدان مـى گـزد و مـى گـويـد: ((اى كـاش بـا رسول (خدا) راهى برگزيده بودم !))

((وَ يَوْمَ تَقُومُ السّاعَةُ يُبْلِسُ الُْمجْرِمُونَ))

آن روز كه قيامت برپا مى شود مجرمان در نوميدى و غم و اندوه فرو مى روند!

((وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ تَرَى الَّذينَ كَذَبُوا عَلَى اللهِ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ))

و روز قيامت كسانى را كه بر خدا دروغ بستند مى بينى كه صورتهايشان سياه است !

((فـَاِذا جـاءَتِ الصـّاخَّةَُ ... لِكـُلِّ امـْرِى ءٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَاءْنٌ يُغْنيهَِ ... وُوُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْها غَبَرَةٌ تَرْهَقُها قَتَرَةٌَ اُولئِكَ هُمُ الْكَفَرُةُ الْفَجَرَةُ))

هـنـگامى كه آن صداى مهيب [صيحه رستاخيز] بيايد(كافران در اندوه عميقى فرومى روند)!... در آن روز هـر كـدام از آنـهـا وضـعـى دارد كـه او را كـامـلاً بـه خـود مـشغول مى سازد! ... و صورتهايى در آن روز غبارآلود است ، و دود و تاريكى آنها را پوشانده است ، آنان همان كافران فاجرند!

* كيفيت حشر مجرمان در روايات

مـعـاذ از پـيـامـبـر اكـرم (ص ) در مـورد آيـه ((يـَوْمَ يـُنـْفـَخُ فـِى الصُّورِ فـَتـَاءْتـُونـَ اَفْواجاً)) سؤ ال كرد كه مراد از دسته دسته مى آيند چيست ؟ پيامبر(ص ) فرمود:

((... ده گـروه از امـت من در روز قيامت به صورت پراكنده محشور مى شوند. خداوند اين ده گروه را از جـمـله مـسـلمـانـان جـدا مـى كـنـد و صـورتـشـان را تـغـيـيـر مـى دهـد؛ گـروهـى بـه شكل ميمون برانگيخته مى شوند، گروهى به صورت خوك ،گروهى وارونه ، پاها به بالا و سـر بـه پـايـيـن و بـاايـن حـال كـشـيـده مـى شـونـد، عـده اى كـور و بـعـضـى لال و كـر كه تفكر نمى كنند، گروهى زبانهايشان را مى جوند پس چرك از دهانشان بيرون مى آيد، بعضى دست وپا بريده و گروهى بر شاخه هايى از آتش ، كشيده شده ، عده اى بدبوتر از مردار و گروهى لباسهاى آتشين پوشيده اند.

آنـان كـه بـه صـورت مـيـمـون هـسـتـنـد، سـخـن چـيـنـانـنـد. آنـان كـه بـه صـورت خـوك هـسـتـنـد اهـل مال حرامند. امّا وارونه ها، رباخوارانند و كوران ، حاكمان به جور و ستم . كر و لالها كسانى انـد كـه نـسـبـت بـه اعـمـال خـود عُجب داشته و خودپسند بودند. آنانى كه زبانشان را مى جوند، دانشمندان و حاكمانى هستند كه كردارشان با گفتارشان مخالف بوده است . دست و پا بريده ها، كـسانى اند كه همسايه را اذيت مى كردند. بر شاخه هاى آتش كشيده ها كسانى مى باشند كه از مـردم نـزد پـادشـاه ، جـاسوسى و سخن چينى مى كردند. آنانى كه بدبوتر از مردارند آنهايى هـسـتـنـد كـه از شـهـوات و لذتـهـا بـرخـوردار و حـق الهـى را كـه در مـال آنـها بوده ، نمى پرداختند. آنان كه لباسهاى آتشين پوشيده اند، متكبران و فخر فروشها هستند.))

امام صادق (ع) مى فرمايد:

((كـسـانى كه با مسلمانها دورو بودند ، در حضور بندگان خدا طورى سخن مى گفتند و در غياب آنان طور ديگر، در قيامت دو زبان از آتش دارند.))

در روايتى ديگر پيامبر (ص ) فرمود:

((كسى كه اهل گناه بزرگ ، زنا و لواط باشد، بدبوتر از مردار به دوزخ مى افتد، كسى كه مـيـان هـمـسـران خـود بـه عـدالت رفـتـار نـكـنـد در قـيـامـت بـه دسـت او غـل و زنـجـيـر مـى زنـنـد، كـسـانـى كـه در دنـيـا مـتـكـبرند، در قيامت با قيافه هايى بسيار خُرد، لگدمال مى شوند.))

* كيفيت حشر پرهيزكاران در قرآن

انـسـان هـاى مـؤمـن كـه مـعـتـقـدات بـاطـنـى و ايـمـان قـلبـى خـويـش را بـا اعـمـال صـالح و نـيـكوكارى آميختند، و پايبندى عملى خويش را به باورهاى دينى نشان دادند؛ و بـر ايـن تـعـهـد واقـعـى ثابت و پايدار ماندند؛ حشر ممتاز و ويژه اى دارند كه در صحنه محشر مشهود همگان بوده ، و مايه تعجب و تحسين ديگران خواهد بود.

حشر پرهيزكاران در آيات بسيارى از قرآن كريم طرح و ترسيم شده است ، كه در اينجا برخى از آنها را مى آوريم . از جمله قرآن مى فرمايد:

((يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقينَ اِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً))

در آن روز كـه پـرهـيزكاران را دسته جمعى به سوى خداوند رحمان (و پاداشهاى او) محشور مى كنيم .

((مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ امِنُونَ))

كـسـانـى كـه كـار نـيـكى انجام دهند پاداشى بهتر از آن خواهند داشت ، و آنان از وحشت آن روز در امانند!

((وَ يَوْمَ تَقُومُ السّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَتَفَرَّقُونََ فَاَمَّا الَّذينَ امَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ فَهُمْ فى رَوْضَةٍ يُحْبَروُنَ))

آن روز كـه قـيـامـت بـرپـا مـى گـردد (مـردم ) از هـم جـدا مـى شـونـد؛ امـا آنـان كـه ايمان آورده و اعمال صالح انجام دادند، در باغى از بهشت شاد و مسرور خواهند بود.

مؤ منان پرهيزكار در آن روز با نور ايمان محشور مى شوند:

((يـَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنينَ والْمُؤْمِناتِ يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ اَيْديهِمْ وَ بِاَيْمانِهِمْ بُشْريكُمُ الْيَوْمَ جَنّاتٌ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهارُ خالِدينَ فيها ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ))

(اين پاداش بزرگ ) در روزى (قيامت) است كه مردان و زنان با ايمان را مى نگرى كه نورشان پـيـش رو و در سمت راستشان بسرعت حركت مى كند (و به آنها مى گويند:) بشارت باد بر شما امـروز به باغهايى از بهشت كه نهرها زير (درختان ) آن جارى است ، جاودانه در آن خواهيد ماند! و اين همان رستگارى بزرگ است !

در روز حـشـر پـرهـيـزكـاران تـرس و انـدوهـى نـداشـتـه و خوشحال و مسرورند:

((((يا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ وَ لا اَنْتُمْ تَحْزَنُونَ))

اى بندگان من ! امروز نه ترسى بر شماست و نه اندوهگين مى شويد!

((وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌَ ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ))

چهره هايى در آن روز گشاده و نورانى است ، خندان و مسرور است .

كيفيت حشر پرهيزكاران در روايات

امام جعفر صادق (ع ) در اين زمينه مى فرمايد:

((اَلْقِيامَةُ عُرْسُ الْمُتَّقينَ))

قيامت جشن عروسى پرهيزكاران است !

باز آن حضرت فرمود:

((عـلى (ع) از رسـول خـدا (ص) دربـاره تـفـسـيـر ايـن آيـه : ((يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقينَ اِلَى الرَّحْمنِ وَفـْداً)) پـرسـيـد، فـرمـود: اى عـلى ! به درستى كه (مراد از) ((وفد)) نيست مگر سواران ، آنان مردانى هستند كه پرهيزكار و خداترس بودند، پس خداوند آنان را دوست داشت . و (به مقام ويژه ) اخـتـصـاص داد، و از اعـمـالشان راضى بود، و آنها را ((پرهيزكاران )) ناميد، سپس فرمود: اى عـلى ! سـوگـنـد بـه كـسـى كـه دانـه را شـكافت ، و جان را آفريد آنان از قبرهايشان خارج مى شوند، و سفيدى صورتشان مانند سفيدى برف است ، بر تنشان لباسهايى است كه سفيدى آن همچون سفيدى شير است ، بر پاهايشان كفشهايى است كه بندهايش از لؤ لؤ است كه درخشش دارد ... بـا هـر شـخـصـى از پـرهيزكاران هزار فرشته ، از پيش روى او و سمت راست و سمت چپش مى بـاشـد ... (رسـول خـدا (ص )) فـرمـود: سـپـس خـداونـد جبار به فرشتگانى كه با او هستند مى گويد: دوستان مرا به بهشت محشور كنيد، آنها را با خلايق نگه نداريد، چون خشنودى من از آنان قـبـلاً مـحـقـق شـده و رحـمـت مـن بـر آنـان واجـب گـشـتـه ... آنـگـاه عـلى (ع ) پـرسـيـد: اى رسول خدا (ص ): آنها كيانند؟ فرمود: آنان تو و شيعيان تواند.))

رسول خدا (ص) خطاب به على (ع) فرمود:

((... اى عـلى ! تـو و شـيـعـيـانـت بر حوض (كوثر) هستيد، هر كس را كه دوست داشته باشيد (از حـوض كـوثـر) مى آشامد، و هر كس را كه دوست نداشته باشيد نمى آشامد، و شما در روز وحشت بـزرگ (قـيامت ) در سايه عرش ‍ هستيد، مردم در وحشتند، ولى شما وحشت نمى كنيد، مردم اندوهگين هستند، اما شما اندوهگين نيستيد ....))

امام صادق (ع ) فرمود:

((هـنـگـامـى كـه خـداونـد بـنـده مـؤمـن را از قـبـر خـارج مـى كـنـد، بـا او مـوجـودى بـه شـكـل انـسان (شايد تجسم ايمان و تقوى ) است كه پيشاپيش او حركت مى كند، هرگاه بنده مؤمن صـحـنـه هـراس آورى از صـحـنه هاى ترسناك قيامت را مشاهده مى كند، آن همراه به او مى گويد: وحـشت نكن و اندوهگين مباش ، و بشارت باد بر تو سرور و كرامت از سوى خداى عزيز و بلند مرتبه ؛ تا اينكه در پيشگاه خداوند عزيز و بلند مرتبه مى ايستد، پس حسابرسى آسانى مى شـود، و بـه او دسـتـور داده مى شود كه وارد بهشت شو و آن همراه جلوى او مى باشد، بنده مؤ من به او مى گويد: خدا ترا رحمت كند چه همراه خوبى (برايم ) بود ... ))

در روايتى ديگر از پيامبر (ص ) چنين آمده است :

((آگـاه بـاشـيـد، هـر كـه عـلى را دوست بدارد، خداوند نامه عملش را به دست راستش دهد و با او هـمـانـند حساب انبياء ، محاسبه كند... . آگاه باشيد، هر كه على (ع ) را دوست داشته باشد، روز قـيـامت در حالى كه صورتش مانند بدر (ماه شب چهارده) مى درخشد محشور شود... . آگاه باشيد، هـر كـه عـلى (ع ) را دوسـت داشـتـه بـاشـد، خـداونـد بـراى او آزادى از آتـش و گـذشـت از پل صراط و امنيّت از عذاب را مى نويسد....))

* امان يافتگان از وحشت قيامت

از امام صادق (ع) روايت شده است كه هر كسى برادر مؤمنش از او يارى بخواهد و ناراحتى او را بـرطرف كند يا احتياجش را برآورده نمايد، در مقابلِ آن، هفتاد رحمت براى وحشت روز قيامت به او خواهد رسيد.

چند خصلت ، موجب ايمن بودن از وحشت روز قيامت براى مؤ من مى شود: احترام به پيرمرد مسلمان ، دفـن شـدن در حـرم ، مـردن در حـرم خـدا يـا پيامبر، نهادن دست بر روى قبر و خواندن هفت مرتبه سوره قدر، كسى كه زمينه گناه يا زنا برايش فراهم شود و از ترس خدا از آن دورى كند. كسى كـه در بـرابـر مـردم بر خويشتن غضب كند (انصاف دادن به مردم ) و كسى كه در راه مكه چه در رفتن يا برگشتن بميرد و كسى كه چشمش از ترس خداوند گريان باشد.

شـخـصـى از امـام بـاقـر(ع) سـؤال كـرد كـه روز قـيـامـت ، رسـول خـدا(ص ) و امـيـرالمـؤ مـنـيـن (ع) و شـيـعـيـان او كـجـا هـسـتـنـد؟ حـضـرت فـرمـود: رسـول خـدا، عـلى و شـيـعـيـان او بـر كـوه بـلنـدى از خوشبوترين مشك بر منبرهايى از نور مى بـاشـنـد. مـردم در حـال انـدوه هـسـتـنـد و ايـشـان انـدوهـنـاك نـمـى بـاشـنـد و مـردم در حال وحشتند و ايشان وحشت ندارند ... .

* شاكيان در قيامت

روز قيامت عده اى از انسان شكايت مى كنند:

در قرآن آمده است كه پيامبر (ص) در روز قيامت نزد خداوند شكايت كرده ، مى گويد:

((يا رَبِّ اِنَّ قَوْمىِ اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْانَ مَهْجُوراً)

پـروردگـارا ! قـوم مـن از قـرآن هـجـرت كـردنـد (يـا نـخـوانـدنـد و يـا نـخـواسـتـنـد بفهمند، يا عمل نكردند و يا به ديگران نرساندند).

رسول خدا (ص) فرمود:

سـه چـيـز روز قـيـامـت ، بـا حـالت شـكـايـت بـه صـحـنـه مـى آيـنـد: قـرآن ، مـسـجـد و عـتـرت رسول اكرم (ص )، قرآن مى گويد: ((يا رَبِّ حَرَّ فُونى وَ مَزَّقُونى )) پروردگارا! مرا تحريف كـردند و پاره پاره كردند. و مسجد مى گويد: ((يا رَبِّ عَطَّلُونى وَ ضَيَّعُونى )) خدايا! مرا رها كـردنـد و ضـايـع ساختند. و اهل بيت پيامبر مى گويند: ((يا رَبِّ قَتَلُونا وَ طَرَدُونا وَ شَرَّدُونا)) خداوندا ! ما را كشتند و تبعيد و آواره مان ساختند.